Przemoc zawsze uderza w godność jednostki i wykracza poza przyjęte przez społeczeństwo normy. Przemoc przybiera różne formy – od fizycznego bądź seksualnego do emocjonalnego, psychicznego poniżenia drugiego człowieka.

Przemoc w rodzinie jest niewątpliwie najgorszym rodzajem przemocy, ponieważ sprawcą jest najbliższa osoba – członek rodziny, a naturalnym środowiskiem życia człowieka jest właśnie rodzina. To właśnie w niej człowiek rodzi sie, wychowuje, dojrzewa i w niej kształtuje własną osobowość. Nie zawsze jednak to środowisko spełnia należycie swoje podstawowe funkcje. Nie dla wszystkich dom rodzinny jest azylem, w którym panuje miłość, ciepło, bezpieczeństwo i wzajemne zaufanie.

Zgodnie z Ustawą z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005r. Nr 180 poz. 1493 ze zm.) przemoc domowa towszelkie incydenty gróźb, przemocy lub nękania (psychologicznego, fizycznego, seksualnego, ekonomicznego lub emocjonalnego) między osobami dorosłymi, którzy żyją w związku partnerskim lub są członkami tej samej rodziny, niezależnie od płci i orientacji seksualnej. Wyżej przytoczona ustawa definiuje również przemoc w rodzinie jako jednorazowe lub powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie, naruszające prawa lub dobra osobiste osób najbliższych, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.

Prawo wskazuje sytuacje, w przypadku których dopuszczalne jest stosowanie przemocy wobec kogoś, jak również kto i w jaki sposób może jej używać. Środkami przemocy dysponują zazwyczaj organy państwa i stosują czasami przy eksmisji z mieszkania, tymczasowym aresztowaniu lub zastosowaniu kary pozbawienia wolności.

Najprostszą i dostępną każdemu człowiekowi definicję przemocy podaje Słownik Języka Polskiego, zgodnie z którym jest to przewaga wykorzystywana w celu narzucenia komuś swojej woli, wymuszenia czegoś na kimś; też: narzucona komuś bezprawnie władza.

Przemoc zastosowana przez osobę nieuprawnioną jest zabroniona i ścigana prawem.

Na to zagadnienie przemocy w rodzinie należy spojrzeć z wielu perspektyw ponieważ zagadnieniem tym zajmuje się szereg dyscyplin naukowych takich jak: psychologia, socjologia, prawo, pedagogika, polityka społeczna i inne. Dlatego też precyzyjne zdefiniowanie zjawiska przemocy nastręcza wiele problemów interpretacyjnych.

W literaturze poruszającej problematykę przemocy występuje najczęściej podział na następujące formy przemocy:

  • Przemoc fizyczna – to stosowanie przez sprawcę przymusu z użyciem przewagi fizycznej do podejmowania decyzji i działań niewygodnych i krzywdzących w odczuciu ofiary. Jest to wywieranie, przy użyciu siły wpływu na stan fizyczny, zachowanie lub proces myślowy innej osoby bez jej przyzwolenia.
  • Przemoc psychiczna – to wywieranie, przy użyciu środków komunikacji interpersonalnej, wpływu na stan psychiczny, emocjonalny innej jednostki bez jej przyzwolenia. Jest to poniżanie i upokarzanie, pozbawienie ofiary osobistej mocy, izolowanie i narzucanie własnych sądów. Najbardziej typowymi środkami przemocy psychicznej są inwektywy, groźby i molestowanie psychiczne.
  • Przemoc seksualna – to nadużycie i wykorzystanie seksualne, gwałt.
  • Zaniedbanie fizyczne – to brak należytej opieki, w tym lekarskiej; wszelkie zaniedbania fizyczne ofiary.
  • Zaniedbanie psychiczne – to różnego rodzaju odrzucenia, obojętność, nieokazywanie pozytywnych uczuć, lekceważenie psychicznych potrzeb ofiary.
  • Nadopiekuńczość – to działania sprawcy dążące do ograniczenia właściwego rozwoju ofiary poprzez formy nadopiekuńczości doprowadzające do okaleczenia fizycznego i psychicznego.
  • Przemoc finansowa (ekonomiczna)– np. utrzymywanie osoby zależnej w całkowitej zależności finansowej, zakazywanie pracy zawodowej, nie dawanie wystarczającej ilości środków finansowych na prowadzenie gospodarstwa domowego.
  • Osaczenie – np. ciągłe chodzenie za kimś, dzwonienie do niego w celu zastraszania.
  • Przemoc w wymiarze społecznym– zakazywanie osobie kontaktów z rodziną, przyjaciółmi, zabranianie wychodzenia z domu, upokarzanie jej w miejscach publicznych.

Poszczególne formy wzajemnie się przenikają. Czasami jedno zachowanie trudno zakwalifikować tylko do jednej kategorii.

Charakterystyczne cechy przemocy domowej to:

  • intencjonalność – jest zamierzonym działaniem agresora mającym na celu podporządkowanie i kontrolowanie ofiary;
  • nierówność sił – jedna strona ma przewagę nad drugą, ofiara jest słabsza od agresora;
  • naruszenie prawa i dobra osobistego – sprawca używając siły narusza podstawowe prawo ofiary do nietykalności fizycznej, szacunku, godności itp.;
  • cierpienie i ból – agresor narusza zdrowie, a często nawet życie ofiary, która doświadczona bólem i cierpieniem ma mniejszą szansę do samoobrony.

Cykle /fazy/ przemocy w rodzinie
Badania wykazały, że osoby doznające przemocy, przechodzą przez trzy fazy powtarzającego się cyklu przemocy.

  1. Faza narastania napięcia

W fazie pierwszej narasta napięcie i agresywność sprawcy – każdy drobiazg wywołuje jego irytację, prowokuje kłótnie i staje się coraz bardziej niebezpieczny. Osoba doznająca przemocy stara się opanować sytuację i oddalić zagrożenie. Czasem zaś nie mogąc wytrzymać „oczekiwania” sama prowokuje spięcie, aby wreszcie „mieć to za sobą”. Często pojawiają się u niej różne dolegliwości fizyczne (np. bóle żołądka i głowy, bezsenność i utrata apetytu) i psychiczne (np. wpada w apatię lub ogarnia ją silny niepokój).

  1. Faza gwałtownej przemocy

W fazie gwałtownej przemocy dochodzi do ataku agresji i rozładowania złości.

  1. Faza miodowego miesiąca

W tej fazie wszystko się zmienia. Osoba stosująca przemoc nagle staje się inną osobą. Stara się znaleźć jakieś wytłumaczenie i usprawiedliwienie. Przeżywa poczucie winy, okazuje skruchę, przeprasza i obiecuje, że to się już nie powtórzy. Zaczyna okazywać ciepło i miłość. Osoba doznająca przemocy zaczyna wierzyć, że partner się zmienił i że przemoc była jedynie wyjątkowym incydentem, który już nigdy się nie powtórzy.

Fazy występują kolejno po sobie, jednakże w każdym kolejnym cyklu przemoc staje się bardziej gwałtowna i trwa dłużej natomiast faza miodowego miesiąca skraca się.

Przemoc może występować w relacjach:

  • dorosłych wobec dorosłych,
  • dorosłych wobec dzieci,
  • dzieci wobec dorosłych.

Zdarza się, że te same osoby w jednych relacjach przyjmują rolę ofiary w innych zaś rolę sprawcy. Bywa, że np. kobieta doświadczająca przemocy ze strony partnera może jednocześnie stosować przemoc w relacjach ze swoimi dziećmi lub rodzicami. Większość sprawców przemocy w rodzinie to byłe ofiary.

Przemoc w rodzinie to celowe i zamierzone, wykorzystujące przewagę sił, działanie przeciw innemu członkowi rodziny. Jest to czyn naruszający prawa i dobra osobiste drugiej osoby, powodujący ból, cierpienie i inne szkody. W sytuacjach przemocowych jedna ze stron ma przewagę nad drugą, sprawca zazwyczaj jest silniejszy a ofiara słabsza. Zgodnie z art. 207 § 1 Kodeksu Karnego, przemoc w rodzinie jest przestępstwem.

Zgodnie z art. 9d ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą odbywa się w oparciu o procedurę „Niebieskiej Karty” i nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą w rodzinie. Procedura „Niebieskiej Karty” obejmuje ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty i ochrony zdrowia, w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie.

Pamiętać należy, iż zgodnie z prawem każdy akt przemocy osób bliskich jest przestępstwem, na które każdy ma prawo, a nawet obowiązek reagować. Dowodem przemocy są nie tylko widoczne na ciele urazy. Istnieją również formy przemocy nie pozostawiające śladów jej stosowania. Osoby doznające przemocy znajdują się w bardzo trudnej sytuacji. Pozostawanie w związku pełnym krzywdzenia wynika między innymi z wyznawania tradycyjnych wartości takich jak miłość, trwałość małżeństwa, mylnego przeświadczenia, że sprawca jest dobry dla dzieci, gdyż ich nie bije, przekonania o zależności ekonomicznej od sprawcy i niemożności samodzielnego funkcjonowania, wiary w obietnice sprawcy, że się zmieni, nieracjonalnego obwiniania się za przemoc, czy też braku wiedzy na temat miejsca, gdzie osoba dotknięta przemocą może znaleźć bezpieczne schronienie i specjalistyczną pomoc. Często ofiara przemocy jest tak osaczona i zastraszona przez sprawcę, iż nie widzi możliwości zmiany sytuacji, w jakiej się znalazła. Niektóre osoby nie potrafią poradzić sobie z problemami rodzinnymi bez ingerencji osób postronnych. Interwencja z zewnątrz może niejednokrotnie zapobiec tragedii.

Należy pamiętać, że:

  • każdy człowiek ma prawo do życia w środowisku rodzinnym wolnym od przemocy, która jest naruszeniem praw i dóbr osobistych;
  • człowiek doświadczający przemocy nie może być za nią obwiniany;
  • dzieci i młodzież mają prawo do wzrastania w bezpiecznym środowisku wolnym od przemocy, a obowiązkiem dorosłych jest im to zapewnić;
  • każdy człowiek doświadczający przemocy ma prawo do pomocy prawnej, socjalnej, psychologicznej i medycznej bez naruszania godności osobistej;
  • każdy człowiek ma prawo do wiedzy potrzebnej do radzenia sobie z przemocą w rodzinie;
  • każdy człowiek ma prawo do przeciwdziałania przemocy w rodzinie;
  • każdy człowiek ma obowiązek udzielania pomocy ofiarom przemocy w rodzinie.

Reasumując powyższe należy z całą stanowczością podkreślić, iż każdy świadek przemocy domowej ma moralny i prawny obowiązek zareagowania i zgłoszenie tego faktu odpowiednim instytucjom ponieważ od jego reakcji zależy czyjeś zdrowie, a nawet życie.