System pieczy zastępczej to zespół osób, instytucji i działań mających na celu zapewnienie czasowej opieki i wychowania dzieciom w przypadkach niemożności sprawowania opieki i wychowania przez rodziców.
Jednostkami organizacyjnymi systemu pieczy zastępczej są jednostki organizacyjne jednostek samorządu terytorialnego wykonujące zadania w zakresie systemu pieczy zastępczej, placówki wsparcia dziennego, organizatorzy rodzinnej pieczy zastępczej, placówki opiekuńczo-wychowawcze, regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne, interwencyjne ośrodki preadopcyjne, ośrodki adopcyjne oraz podmioty, którym zlecono realizację zadań z zakresu systemu pieczy zastępczej.
Piecza zastępcza jest sprawowana w przypadku niemożności zapewnienia opieki i wychowania przez rodziców. Pieczę zastępczą organizuje powiat.
Piecza zastępcza zapewnia:
1) realizację planu pracy z rodziną lub gdy jest to niemożliwe — dążenie do przysposobienia dziecka;
2) przygotowanie dziecka do:
a) godnego, samodzielnego i odpowiedzialnego życia,
b) pokonywania trudności życiowych zgodnie z zasadami etyki,
c) nawiązywania i podtrzymywania bliskich, osobistych i społecznie akceptowanych kontaktów z rodziną i rówieśnikami, w celu łagodzenia skutków doświadczania straty i separacji oraz zdobywania umiejętności społecznych;
3) zaspokojenie potrzeb emocjonalnych dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb bytowych, zdrowotnych, edukacyjnych i kulturalno-rekreacyjnych.
Piecza zastępcza jest sprawowana w formie:
1) rodzinnej;
2) instytucjonalnej.
Umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej następuje na podstawie orzeczenia sądu. W przypadku pilnej konieczności, na wniosek lub za zgodą rodziców dziecka, możliwe jest umieszczenie dziecka w rodzinnej pieczy zastępczej, na podstawie umowy zawartej między rodziną zastępczą lub prowadzącym rodzinny dom dziecka a starostą właściwym ze względu na miejsce zamieszkania tej rodziny lub miejsce prowadzenia rodzinnego domu dziecka. O zawartej umowie starosta zawiadamia niezwłocznie sąd.
Dla dobra dzieci, które potrzebują szczególnej ochrony i pomocy ze strony dorosłych, środowiska rodzinnego, atmosfery szczęścia, miłości i zrozumienia, w trosce o ich harmonijny rozwój i przyszłą samodzielność życiową, dla zapewnienia ochrony przysługujących im praw i wolności, dla dobra rodziny, która jest podstawową komórką społeczeństwa oraz naturalnym środowiskiem rozwoju, i dobra wszystkich jej członków, a w szczególności dzieci, w przekonaniu, że skuteczna pomoc dla rodziny przeżywającej trudności w opiekowaniu się i wychowywaniu dzieci oraz skuteczna ochrona dzieci i pomoc dla nich może być osiągnięta przez współpracę wszystkich osób, instytucji i organizacji pracujących z dziećmi i rodzicami uchwalono ustawę z dnia 9 czerwca 2011r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej , która weszła w życie w dniu 1 stycznia 2012r.
Ustawa określa:
1) zasady i formy wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych;
2) zasady i formy sprawowania pieczy zastępczej oraz pomocy w usamodzielnianiu jej pełnoletnich wychowanków;
3) zadania administracji publicznej w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej;
4) zasady finansowania wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej;
5) zadania w zakresie postępowania adopcyjnego.
Rodziny zastępcze zawodowe, niezawodowe oraz rodzinny dom dziecka otrzymują wsparcie finansowe na pokrycie kosztów utrzymania dziecka w wysokości 1517 zł miesięcznie. Natomiast rodziny zastępcze spokrewnione otrzymują wsparcie w wysokości 1002 zł miesięcznie.
Z tytułu wychowywania dziecka niepełnosprawnego rodzice zastępczy otrzymują dodatek w wysokości 306 zł.
Rodziny zastępcze, mające na wychowaniu dzieci do 18 r.ż. mają prawo do dodatku wychowawczego przysługującego na każde dziecko w wysokości 800 zł miesięcznie.
Ponadto rodzina zastępcza dodatkowo może otrzymać takie świadczenia jak:
- dofinansowanie do wypoczynku poza miejscem zamieszkania raz w roku,
- świadczenie na pokrycie niezbędnych wydatków związanych z potrzebami, przyjmowanego dziecka jednorazowo,
Rodzinny Dom Dziecka może otrzymać również wsparcie w postaci:
- świadczenie finansowe na utrzymanie lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnym w wysokości odpowiadającej wydatkom ponoszonym przez rodzinę zawodową na czynsz, opłaty z tytułu najmu, opłaty za energię elektryczną i cieplną, opał, wodę, gaz, odbiór nieczystości stałych i płynnych, dźwig osobowy, antenę zbiorczą, abonament telewizyjny i radiowy, usługi telekomunikacyjne oraz związanym z kosztami eksploatacji itp. (mogą skorzystać rodziny zastępcze niezawodowe i zawodowe),
- dofinansowanie do remontu lokalu mieszkalnego (mogą skorzystać rodziny zastępcze zawodowe).